Dünyamıza yaklaşık olarak 384 bin km uzaklıkta bir konumda yer alan ay, dünyanın uydusudur. Dünya çevresinde gerçekleştirdiği her bir turu 29,5 günde tamamlayan ay, dünya etrafındaki dönüşü sırasında güneş tarafından aydınlatılır. Kendisi bir ışık kaynağı olmayan ay, güneş ışınlarının belli bir bölgeyi aydınlatması sebebiyle dünyadan farklı şekillerde görünür. Ay’ın evreleri olarak tanımlanan ve her biri farklı olan görünümler, ayın dünya etrafında yaptığı turun tamamlanmasıyla birlikte yenilenerek devam eder.
Ay’ın Evreleri Nasıl Oluşur?
Ay’ın evreleri, birçok kişi tarafından dünyanın ay üzerine düşen gölgesi sebebiyle oluştuğu fikrini benimsemiş olsa bile, Ay’ın evrelerinin oluşumundaki sır, Ay’ın güneş tarafından aydınlatılan bölgesinin dünya ile açısının belli dönemlerde sürekli değişmesidir. Güneş sürekli olarak Ay’ın yarısını aydınlatır. Bu sebeple Dünya etrafındaki dönüşü sırasında değişkenlik gösteren açı sebebiyle bizler Ay yüzeyini devamlı farklı şekillerde görürüz.
Antik çağlardan beri medeniyetlerin kullandığı takvim, ayın evrelerinin her değişimine bir zaman kalıbı verilmesi suretiyle oluşturulmuştur. Ayın evrelerinden yararlanılmak suretiyle oluşturulan antik çağ takvimleri, Ay’ın dünya ile olan yakın ilişkisinin oldukça eski dönemlerden beri farkında olunduğunun da önemli bir kanıtıdır.
Ay, dünyadan gözlemlendiğinde bazen tamamı, bazen de yarısı görülebilmektedir. Yapılan bu gözlemlerde Ay’ın aydınlık yüzünün Ay’ın toplam yüzeyine oranı, ayın evrelerini oluşturmaktadır. Bazı kaynaklar bu duruma Ay’ın safhaları veya Ay’ın fazları adını vermektedir. Ay’ın evreleri sırasıyla,
- Yeni ay
- İlk dördün
- Dolunay evresi
- Son dördün
Yeni Ay: Bu evre, ayın karanlık yüzünün dünyaya baktığı evredir. Yeni ay evresinde Ay Dünya İle Güneş arasında yer almaktadır. Ayın Güneş hizasından ayrılmasıyla başlayan bu dönem, önce ayın incecik bir görünüm almasına, sonrasında ise büyük bölümünün karanlıkta kalmasına sebep olur. Ay bu dönemde Güneşin batmasını takiben batı yönünde görülmeye başlar.
İlk Dördün: Yeni Ay evresinin tamamlanmasını takibe 1 hafta sonra ortaya çıkan ilk dördün görünümünde Ay’ın dünyaya bakan kısmının sağ yarısı görülebilirken diğer yarısı karanlıkta kalmaktadır. Ay bu şekle girdiğinde Güneş ile Ay’ın Dünyaya göre 90 derecelik açı oluşturduğu görülür.
Dolunay Evresi: Dolunay evresi, ilk dördün döneminden 1 hafta sonra meydana gelmektedir. Bu evrede Ay’ın dünyaya bakan yüzünün tamamı aydınlık bir şekilde görülür. Yeni ay evresinden yaklaşık 14 gün sonra oluşan bu evre sırasında Güneş ve Dünya aynı hizada yer almaktadır. Bu sebeple Ay’ın gölgelenmesi söz konusu olmadığından dolayıdır ki, Ay dünyadan parlak bir daire şeklinde izlenebilmektedir.
Son Dördün Evresi: Dolunay evresi tamamlandıktan 1 hafta sonra oluşan son dördün evresinde, Ay’ın sol yarısı aydınlık olarak görülmektedir. Ay ilk dördün evresinde görüldüğünün tersine, sol tarafının aydınlık şekilde görünmesiyle ortaya çıkar. Bu evre Ay’ın yeniden ilk ay evresine girdiğini gösterir. Bu tür evreler birbirini takip eden süreçlerle devam eder.
Ay dünya etrafındaki dönüşünü sürdürürken, dünyanın güneş ve ay arasında kalmasına sebep olabilir. Bu hallerde ay yüzeyine düşen güneş ışınları dünya tarafından engellenerek ayın karanlıkta kalmasına sebep olur. Kısa süreli olmakla birlikte belli bir süre ayın görülememesi hali ay tutulması olarak adlandırılmaktadır.
Ay’ın ana evreleri dışında bir de ara evreleri vardır. Bu evrelerden ilki, yeni ay ile ilk dördün arasında ters biçimde bir C şekli hilal görünümüne sahip olmaktadır.
İlk dördün ile dolunay evreleri arasındaki ara evrede ise, şişkin ay görünümüne bürünür. Dolunay ile son dördün arasında da Ay’ın şekli şişkin Ay biçiminde görülmektedir.
Son dördün ile yeni ay evreleri arasında yeniden ters C şeklinde bir hilal görünümü oluşturmaktadır. Ay’ın değişik şekillerde görülmesinin sebebi, ayın bir ışık kaynağı değil, ışınları yansıtan bir yapıda olmasıdır. Ayın ışık kaynağı olması halinde sürekli olarak Güneş gibi görülecekti. Güneşten aldığı ışınları yansıtma görevini üstlenen ay, dünyanın etrafında dönerken Dünyayla oluşturduğu açıya göre görünüm oluşturmaktadır. Ay’ın iki evresi arasında geçen toplam süre tam bir hafta, Ay’ın başlangıç evresine geri dönüş süresi ise 29 gün 12 saattir. Yaklaşık 29 gün olarak kabul edilen bu süre Dünyada AY kavramını oluşturan süredir.
Ay evrelerinin matematiksel oranlaması ise, Ay yüzeyinin aydınlatılan yüzdesidir. Ay bir dairesel disk olarak düşünüldüğünde, güneş tarafından doğrudan aydınlatılan toplam alana oranı, Ay’ın yüzeyinin aydınlık olan tarafının yüzdesini vermektedir. Buna göre yeni ay evresinde aydınlık oranı ‘’0’’ ilk ve son dördünde % 50 dolunayda ise bu oran % 100’dür.
Ay’ın Hareketleri
Dünyamızın uydusu olan Ay’ın evreleri olduğu gibi, birbirinden 3 farklı hareketi de vardır. Bunlardan ilki,
- Ayın kendi etrafından dönmesi,
- Ayın dünya etrafında dolanması
- Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında dolanmasıdır.
Ay kendi etrafında dönerken saat yönünün tersi istikamette hareket ederek bu dönüş eylemini gerçekleştirmektedir. Bu dönüşün süresi ise, 27 gün 8 saatte tamamlanmaktadır. Dünyanın etrafında dolanma hareketinde ay dünya etrafında dolanırken saat yönünün tersi istikametinde hareket ederek bu döngüyü tamamlar. Bu döngü de tıpkı kendi etrafında dönüş süresi olan 27 gün 8 saatte ( yaklaşık 27 gün) tamamlanmaktadır.
Dünya ile eş zamanlı olarak Güneş etrafında dolanma hareketi de saat yönünün tersi istikametinde olmak kaydıyla 365 gün 6 saatte tamamlanmaktadır. Ay dünya etrafında bir kez dolandığında kendi ekseni etrafında da bir kez dönüş yapmaktadır. Dünyadan aya bakıldığında ayın hep aynı yüzü görülmektedir. Bunun sebebi ise ayın kendi ekseni ve dünya etrafından dönme sürelerinin eşit olmasıdır. Ay’ın güneş etrafındaki hareketi de Dünya ile aynı zamanda, yani 365 gün 6 saatte sona ermektedir.
