Erozyon basit anlatımla toprak kayması olarak açıklansa da, en geniş haliyle incelendiğinde, akarsu ve farklı etmenlerin kayaları aşındırması sonucunda bulundukları yerlerden kopması ve başka bölgelere taşınması olarak da tanımlanır. Erozyon nedir sorusunun en net cevabı, doğadaki toprak, bitki örtüsü ve su akışındaki doğal dengenin farklı etkenler ve kuvvetler sebebiyle bozulmasıdır.
Doğal denge çerçevesinde gelişen doğal erozyonun çevreye ve insana olumsuz herhangi bir etkisi yoktur. Doğal erozyonda üst tabakada aşınan toprağın yerine yeni toprak oluşarak oluşan dengesizlik eşitlenir. Bir süre içerisinde toprak örtüsü kendi kendisini yeniler. Erozyonun insan hayatına olumsuz etkileri sebebiyle tüm bireyler erozyon ne demek, zararları nedir? Nasıl önlenir konusunda bilinçlendirilmesi gerekir.
Erozyon Nasıl Oluşur?
Doğal dengenin özellikle insan faktörünün devreye girmesiyle bozulması, doğal seyrinde gelişecek olan erozyonun hızlanmasına sebep olarak, toprağın kısa süre içerisinde incelerek kaybolmasıyla sonuçlanır. Toprağın kaybolması sonucunda ortaya kayalar çıkar ve insan yaşamını olumsuz yönde etkileyecek olan gelişmeler yaşanır. Erozyonun oluşmasına sebep olan faktörler incelendiğinde,
- Eğimli ve engebeli arazi yapısı
- Bitki örtüsünün ve ağaçların yok edilmesi
- İklimsel nedenler
- Arazilerin hatalı kullanımı
- Toprak ve ana kayanın etkisi
- Heyelan erozyonun oluşumundaki en etkili faktörler olarak ortaya çıkmaktadır.
Arazi yapısının etkileri
Erozyon oluşumunun en önemli sebeplerinden biri olan arazi yapısıdır. Eğimi fazla olan bölgelerde meydana gelen sağanak yağışlar, bu tür arazileri kolayca süpürerek yok etmektedir.
Bitki Örtüsü ve Ağaçların Yok Edilmesi
Erozyonu oluşturan en önemli etkenlerden biri de, bitki örtüsünün bozulması ve ağaçların bilinçsizce kesilmesidir. Mera ve otlaklarda hayvanların aşırı otlatılması, bitki örtüsünün doğal dengesini bozar. Ayrıca farklı sebeplere bağlı olarak çıkan yangınlar veya kesilen ağaçlar eğimli arazilerin çıplak kalmasına sebep olarak erozyon oluşumuna zemin hazırlar.
İklimsel Nedenler
Özellikle dere yataklarının ıslah edilmemesi ve sel sonucu oluşan taşkınlar, erozyonun etkilerini artıran oluşumlardır. Bitki örtüsünün zayıf olduğu ve ağaç yokluğu nedeniyle çıplak kalan araziler, mevsimsel etkilere bağlı olarak fazla yağış alan bölgelerde felaketler yaşanmasına sebep olabilmektedir.
Arazilerin Hatalı Kullanımı
Erozyon oluşumunda doğal oluşumların etkisi olmakla birlikte, en büyük zararlar insanların yaptıkları hatalı eylemlerdir. Ormanların kesilerek tarım arazisi haline getirilmesi, anız örtülerinin yakılması, arazinin eğim yönünde işlenmesi, bozkır, çayır ve meraların hayvan otlamasına açılması gibi etkenler, erozyonun etkisini artırmaya yönelik hatalı insan davranışlarıdır.
Toprak ve Ana Kaya Etkisi
Erozyon oluşan bölgedeki ana kayanın fiziksel ve kimyasal yapısı aşınma konusunda önemli faktörlerdir. Bitki örtüsü bulunmayan ve yumuşak yapıya sahip kumlu, killi topraklar yüzey sularının etkisiyle kolayca aşınarak şekillendirilir.
Heyelan
Erozyon oluşumunun bir başka sebebi de, heyelanlar tarafından toprağın aşındırılması ve erozyona temel oluşturmasıdır. Özellikle normalden fazla yağış alan bölgelerde heyelan sebebiyle bitki örtüsü ortadan yok olur. Böylece toprak yamaçlardan kolayca kayarak erozyon oluşur.
Erozyon Nasıl Engellenir?
Erozyon doğal sebeplere ve insan hatalarına bağlı olarak oluşuyor olsa da, erozyonu önleyebilmek de mümkündür. Erozyonun önlenmesi adına yapılabilecek en etkili önlem, insanların bu konularda bilinçlendirilmesi ve erozyon nedir kısaca bilgi sahibi olmasıdır. Erozyonu engellemek adına,
- Ağaçsız bölgeler ağaçlandırılmalıdır.
- Bitki örtüsünün korunması önemsenmelidir.
- Gereksiz ağaç kesimi yapılarak tarım arazisi oluşumundan uzak durulmalıdır.
- Dere yatakları ıslah edilmelidir.
- Arazilerin eğim doğrultusunda değil, dik olarak sürülmesi sağlanmalıdır.
- Su toplama bölgesi olan baraj yakınlarında ağaçlandırma yapılmalıdır.
- Rüzgâra açık alanlarda, rüzgârı kesecek önlemler alınmalıdır.
- Meraların otlatılmamasına özen gösterilmeli, hayvancılık yapan halk ahır beslenmesine yönlendirilmelidir.
- Erozyon bölgelerinde ürün dikimi nöbetleşe yapılmalı, nadas bölgeleri azaltılmalıdır.
Erozyon En Çok Hangi Bölgelerde Görülür?
Türkiye’de erozyon coğrafi bölgelere göre farklılıklar göstermek ve tüm bölgelerde görülmekle birlikte, ağırlıklı olarak İç Anadolu bölgesinde görülmektedir. Sıralamada Güneydoğu Anadolu bölgesi de ikinci sırada gelmektedir.
Ormanlık alanların yok edilmesi, ormanlık alanlarda ağaç kesimi sonucu çıplak kalan arazilerin toprak kaybına karşı dirençsiz kalışı erozyona temel teşkil eden sebepler arasındadır. Ayrıca Konya ve tuz göl çevresinde toprağın organik maddeler açısından yoksun olması rüzgâr erozyonu sebebiyle zarar oluşmasına sebep olmaktadır.
Keza, güneydoğu Anadolu bölgesinde de aşırı hayvan otlatma, eğimli arazilerin tarıma açılması ve etkili sağanak yağışlar erozyon oluşumuna sebep olmaktadır.
